غربالگری ( بیماریابی) شنوایی

بطور متوسط سالانه حدود 7000 نوزاد مبتلابه کم شنوایی مادرزادی در کشور متولد می شوند. با توجه به اینکه تعداد بسیار بیشتری نیز بعد از تولد و یا بدنبال بیماریهایی که شنوایی را هم درگیر می کنند، دچار کم شنوایی می شوند، اهمیت غربالگری شنوایی سراسری خود را نشان می دهد.
شنوایی رکن اصلی در کسب مهارتهای زبانی است. کم شنوایی نوزاد را نمی توان به چشم دید و نوزاد نمی تواند کم شنوایی خود را به زبان بیاورد. حتی در صورتی که کم شنوایی نوزاد کمتر از 50٪ باشد و یا فقط یک گوش نوزاد کم شنوا یا ناشنوا باشد، صداسازی، گریه و مهارتهای اولیه شنوایی - گفتاری او می تواند بسیار شبیه نوزادان سالم باشد. ماهها و سالهای نخست زندگی برای رشد مهارتهای گفتاری و زبانی اهمیت بسیار دارد. نوزاد کم شنوا بسته به میزان، نوع و شکل کم شنوایی با دشواریهای در کسب مهارتهای شنیداری، گفتاری و زبان آموزی روبرو خواهد شد. کم شنوایی مشکلات عاطفی، روحی و آموزشی زیادی را برای کودک ایجاد می کند و تا حد بسیاری آینده او و زندگی خانواده او را دچار آسیب خواهد کرد. از آنجائی که مهمترین مرحله یادگیری زبان قبل از سه سالگی است، اگر بتوانیم کم شنوایی را درسن زیر 3 ماهگی تشخیص و قبل از 6 ماهگی درمان یا توانبخشی نمائیم می توانیم از مشکلات زیادی که به علت دیر تشخیص دادن کم شنوایی بوجود می آیند، پیشگیری کنیم.
از سال  2000 که کمیته مشترک شنوایی نوزادان آمریکا (شامل انجمن های پزشکی تخصصی گوش و حلق و بینی، اطفال، شنوایی و گفتار آمریکا و مراکز مرتبط ( منشور طرح جامع بیماریابی جهانی شنوایی نوزادان یا UNHS (Universal Newborn Hearing- Screening ...)  را تصویب کردند و تاکنون چند بار ویرایش و تکمیل شده است، بر غربالگری شنوایی تمامی نوزادان و شیرخواران بلافاصله پس از تولد تاکید شده است. در آخرین ویرایش منشور فوق، روش غربالگری استفاده توام از دو دستگاه AABR و TEOAE تعیین شده و در حال حاضر تمامی نوزادان وشیرخواران در آمریکا بلافاصله پس از تولد در زایشگاه با روشهای فوق آزمایش می شوند.
در روش TEOAE یک پروب کوچک داخل مجرای گوش نوزاد قرار می گیرد و دستگاه بصورت یک اسکن شنوایی به طور اتوماتیک صدایی را وارد گوشی نوزاد کرده و بازتاب آنرا پردازش می کند. در صورت سلامت مسیر انتقال صدا به گوش میانی و عدم وجود هرگونه عفونت در گوش میانی) و نیز سلامت سیستم حلزون شنوایی، نتیجه تست TEOAE (گذر) خواهد بود و در صورت وجود مشکل در هر یک از قسمتهای فوق نتیجه REFER (ارجاع) گزارش می شود. در حین آزمایش هیچگونه درد یا احساس ناخوشایندی برای نوزاد ایجاد نمی شود و در صورت خواب بودن نوزاد آزمایش برای هر گوش فقط 2 دقیقه طول می کشد.

 در آزمایش AABR چند الکترود سطحی کوچک روی سر و پشت گوشها چسبانده شده و این بار مسیر عصب شنوایی از حلزون تا ساقه مغز مورد بررسی قرار می گیرد. این آزمایش نیز ساده، بدون ناراحتی برای نوزاد، سریع (حدود 15 دقیقه برای هر دو گوش) می باشد. مجدداً در صورت سلامت مسیر عصب شنوایی بطور اتوماتیک عبارت Pass (گذر) و در غیر آن REFER (ارجاع) گزارش می شود.

نوازدی سالم است که در هر دو آزمایش نتیجه Pass (گذر) باشد و در صورت نتایج ارجاع (Refer) آزمایشهای تخصصی تشخیص محل ضایعه و سنجش آستانه شنوایی انجام و نوزاد جهت معالجه یا توان بخشی ارجاع می شود.
کمیته مشترک شنوایی نوزادان و شیرخواران ایران (شامل معاونت پیشگیری سازمان بهزیستی کشور، انجمن علمی شنوایی شناسان ایران، انجمن علمی متخصصین گوش و حلق و بینی ایران، انجمن علمی پزشکان نوزادان ایران و چند نهاد دولتی و NGO و دانشگاهی دیگر) همگی ضمن تائید منشور UNHS سعی دارند تا این طرح را بومی کرده و در ایران نیز عملیاتی کنند.
از آنجائی که کم شنوایی اکتسابی نیز می تواند بعد از تولد و طی چند ماه اول زندگی شیرخوار و یا کودک را دچار کند، بهتر است پس از غربالگری شنوایی تا سن5 سالگی در دوره های 6 ماهه یا یک ساله مجدداً آزمایش تکرار شود تا طی مراحل رشد از سلامت کامل شنوایی هر دو گوش مطمئن باشیم. بدین ترتیب می توانیم سن تشخیص کم شنوایی را که متاسفانه در کشور ما بسیار بالا است، (حدود 4 سال) به پایین ترین سطح خود برسانیم.

روش کار و ملاحظات
ابتدا بهتر است شرایط حضور نوزاد یا شیر خوار در آزمون بیماریابی شنوایی را تشریح کنیم.
جهت حضور در مراکز غربالگری شنوایی آمادگی خاصی لازم نیست. کافی است به مراکز غربالگری شنوایی تماس گرفته و درخواست نوبت کنید. روز آزمون بهتر است نوزاد یا شیر خوار حمام شده باشد و دچار هیچ گونه بیماری (مثل سرماخوردگی) نباشد و از آخرین بیماری او حداقل 2 هفته گذشته باشد.
اگر چه جامعترین روش غربالگری شنوایی انجام همزمان هر دو روش TEOAE و AABR می باشد ولی برخی مراکز ممکن است به دستگاه AABR مجهز نباشند. قبل از مراجعه مطمئن شوید که مرکز غربالگری به هر دو دستگاه مجهز باشد و روش توام را انجام دهد. باید بدانیم قبولی نوزاد در آزمون TEOAE تنها دلیل بر سلامت شنوایی در مسیر گوش خارجی، گوش میانی و حلزون شنوایی است و به هیچ وجه مسیر عصبی شنوایی را بررسی نمی کند و ممکن است نوزادی که در آزمون TEOAE قبول شده باشد دچار آسیب در عصب شنوایی (عصب هشتم مغزی) و مسیر عصبی شنوایی تا قشر مغز (مسیر عصبی که از پل مغزی و ساقه مغز می کذرد)  باشد و با این وجود در آزمون غربالگری شنوایی قبول شود.
دقیقا به همین دلایل کمیته مشترک شنوایی نوزادان آمریکا و پس از آن کمیته مشترک شنوایی نوزادان ایران انجام غربالگری شنوایی را به روش توام (TEOAE AABR) موکدا توصیه می کند.
پس از اطمینان از اینکه مرکز غربالگری به هر دو دستگاه مجهز است، به مرکز غربالگری شنوایی مراجعه کنید. شنوایی شناس (ادیولوژیست) هر دو آزمون را برای نوزاد یا شیر خوار شما انجام می دهد.اگر نوزاد در هر دو روش قبول شد، شنوایی او کاملا سالم است.درصورتی که کودک در آزمون غربالگری شنوایی (حتی یکی از دو روش فوق) رد شد نگران نشوید و نترسید اجازه بدهید ادیولوژیست مراحل بررسی شنوایی بالینی را شروع کند و نوزاد یا شیرخوار شما باید مراحل آزمونهای تشخیصی شنوایی را بگذراند.
در این مرحله مجموعه آزمونهای بالینی با آزمون آنالیز گوش  میانی( تمپانومتری رفلکس اکوستیک) شروع می شود و ادیولوژیست بدنبال عفونت یا ترشح در گوش میانی، نقص ساختاری جنینی در گوش میانی است. اگر نوزاد شما سنی کمتر از 3 ماه دارد باید دستگاه تمپانومتری خاص نوزادان (دارای پروب تون 1000 هرتز) بکار برده شود و دستگاههای معمول تمپانومتری برای این نوزادان قابل استفاده نیست.
مرحله بعدی آزمون   ASSRاست. این آزمون قطیعت افت شنوایی در حلزون ؛ عصب شنوایی و مسیر عصبی شنوایی در پل مغزی و ساقه مغز را بررسی می کند.

•  اگر نوزاد در دو آزمون فوق  ASSR و آنالیز گوش میانی) سالم بود ( که خیلی نادر است)، به عنوان سالم در نظر گرفته می شود.
• در صورتی که در آزمون آنالیز گوش میانی دچار مشکل تشخیص داده شد باید نتایج جهت درمان به متخصصین گوش و حلق و بینی ارجاع شود.
• در صورتی که آنالیز گوش میانی نتایج سالم را نشان بدهد ولی در ASSR کم شنوایی قطعی باشد، آزمونهای بعدی جهت تشخیص محل ضایعه شامل DPOAE، ECoG، Diagnostic ABR می باشد.

نتایج مجموعه آزمونهای فوق امکان درمان را بررسی کرده و نوزاد جهت مراحل درمان یا بهره مندی از خدمات توانبخشی شنیداری مورد ارزیابی قرار خواهد گرفت.
چند نکته مهم:
1-آزمونهای غربالگری (بیماریابی) شنوایی (TEOAE) و ( AABR) و آزمونهای تکمیلی پس از آنها  ABR)، ASSR، ECoG،  DPOAE وImmittance   ) هیچ گونه درد یا آثار ناراحت کننده ای برای نوزاد شما نخواهد داشت.
2-در این آزمونها هیچ گونه اشعه یا محرک خطرناکی استفاده نمی شود و حتی تکرار آزمون به صورت متعدد هیچ گونه عوارضی برای نوزاد یا شیرخوار ندارد.
3-ترس از نتیجه منفی در آزمونهای غربالگری نباید موجب پرهیز از شرکت در این آزمونها شود. باید بدانید که نتایج منفی در این آزمونها نادر و در اکثر موارد این نتایج ناشی از بیماریهایی است که قابل درمان می باشند و نباید باعث نگرانی شما باشد.
4- با توجه به اینکه کودک شما تا سن 4 سالگی در معرض بیماری های مختلفی است که می توانند شنوایی کودک شما را متاثر کنند، بهتر است تا سن 4 سالگی هر 6 ماه یکبار یا سالی یک بار آزمون شنوایی را تکرار کنید.
5- در برخی موارد ممکن است شنوایی در بدو تولد طبیعی باشد، ولی نوزاد به علت سابقه برخی بیماریها و درمانهای پس از تولد (نوزادانی که پس از تولد در NICU  قرار می گیرند، نوزادانی که دچار زردی شدید نوزادی شده اند و خون آنها عوض شده است، نوزادانی که دچار هیپوکسی نوزادی شده اند و پس از تولد به علت نرسیدن اکسیژن و مشکلات تنفسی  کبود شده اند)، در معرض کم شنوایی تاخیری پیشرونده باشد. در این موارد با ادیولوژیست خود جهت مونیتورینگ (پایشهای دوره ای) شنوایی نوزادتان همکاری کنید.